Մուսա լեռան 40 օրը. Մաս IԴեպի Սուեդիայի դաշտավայր իջնող` հիմնականում ուղղաձիգ Մուսա լեռան լանջերը դժվարամատչելի էին դարձնում լեռը և հնարավորություն տալիս ամուր պաշտպանություն կազմակերպել 2015-ի օգոստոս-սեպտեմբերին լրանում է 1915 թվականի սակավաթիվ լուսավոր դրվագներից մեկի՝ Մուսա լեռան հերոսական ինքնապաշտպանության 100-ամյակը: PanARMENIAN.Net-ն անդրադառնում է հերոսամարտին և պարբերաբար կներկայացնի դեպքերի ժամանակագրությունը: 1 օգոստոսի 2015 PanARMENIAN.Net - 1915-ի գարնանը երիտթուրքական իշխանությունը սկսեց Արևմտյան Հայաստանի և կայսրության մյուս շրջանների հայ բնակչության բռնի տեղահանությունն ու բնաջնջումը: Տեղահանությունից զերծ չմնաց նաև Անտիոքի գավառի հայությունը: Հուլիսի 26-ին Քեսաբի հայ բնակչությանը տեղահանության հրաման տրվեց, և այդ մասին իմացավ Քեսաբից ոչ հեռու` Անտիոքի գավառի Սուեդիա (Սվեդիա) գյուղաքաղաքի շրջակա 6 հայաբնակ գյուղի բնակչությունը: Անտիոքի գավառապետն ու Սուեդիայի կառավարիչը չէին թաքցնում նաև այդ գյուղերի հայությանը տեղահանելու մտադրությունը: Սուեդիան գտնվում է Միջերկրական ծովի ծայր արևելյան ծովեզերքին, 1915-ին Սուեդիայի շրջանում հայաբնակ էին 6 մերձակա գյուղ` Բիթիաս, Հաջի Հաբիբլի, Յողունօլուք, Խդրբեկ, Վագըֆ, Քեբուսիե, ընդհանուր մոտ 6300 հայ բնակչությամբ (մոտ 1200 տուն): Հայերն այդտեղ են տեղափոխվել հիմնականում Կիլիկիայից` սկսած 11-12-րդ դարերից: Գյուղախմբի բնակիչները զբաղվում էին երկրագործությամբ, շերամապահությամբ, մեղվաբուծությամբ, զարգացած էին արհեստները, ունեին իրենց դպրոցները, եկեղեցիները: 19-րդ դարավերջին այստեղ սկսում է գործունեություն ծավալել Հնչակյան կուսակցությունը, իսկ 1908-ից` ՀՅԴ-ն:
Տնտեսական գործիք. Քարե երկանք Հուլիսի 29-ին Յողունօլուքում` գյուղի քահանա տեր Աբրահամ Գալստյանի տանը, բոլոր գյուղերի ներկայացուցիչների մասնակցությամբ ժողով է հրավիրվում` քննարկելու ստեղծված իրավիճակն ու անելիքները: Ժողովականների մեծամասնությունը, հատկապես ունևոր դասի որոշ ներկայացուցիչներ և մի քանի հոգևորական, պնդում են, որ չպետք է դիմադրել, և անհրաժեշտ է ենթարկվել տեղահանության հրամանին: Մյուսները պնդում են, որ պետք է դիմել ինքնապաշտպանության, և բարձրանալ մերձակա Մուսա լեռը: Դեռ ժողովականները վերջնական որոշում չէին կայացրել, երբ հուլիսի 30-ին գյուղախմբի հայերին տեղահանության հրաման տրվեց` պատրաստ լինելու 7 օրվա ընթացքում գաղթելու: Մինչ հրամանի կատարման մասով նոր տարաձայնություններ են առաջանում, սուեդիահայությանը Հալեպից փախած մի խումբ հայ զինվորների շուրթերով հասնում է հայ ժողովրդի մյուս հատվածի բռնագաղթի ու սարսափելի կոտորածների մասին լուրը: Մինչև այդ Զեյթունից հայրենի Յողունօլուք վերադարձած բողոքական եկեղեցու քարոզիչ Տիգրան Անդրեասյանը պատմել էր զեյթունցիների բռնագաղթի մասին և հորդորում էր չենթարկվել թուրքերի հրամանին: Գյուղացիների մեծամասնության շրջանում տարերայնորեն ամրապնդվում է լեռը բարձրանալու և դիմադրելու տրամադրությունը: Արդեն հուլիսի 30-31-ին Յողունօլուք, Խդրբեկ և Վագըֆ գյուղերի բնակիչներն իրենց կահ-կարասիով սկսում են բարձրանալ Մուսա լեռ: Մուսա լեռան (բարձրությունը` 1355 մ) գագաթային մասը եռանկյունաձև, 3-3,5 կմ լայնությամբ անտառապատ սարավանդ է: Դեպի Սուեդիայի դաշտավայր իջնող` հիմնականում ուղղաձիգ լանջերը դժվարամատչելի էին դարձնում լեռը և հնարավորություն տալիս ամուր պաշտպանություն կազմակերպել, իսկ գրեթե անմիջապես ծովեզերքին գտնվելը թույլ էր տալիս հուսալ Անտանտի տերությունների` անգլիական և ֆրանսիական ռազմանավերի օգնությունը:
Մուսալեռցի ընտանիքի լուսանկար Օգոստոսի 1-ին Անտիոքի կառավարիչը երկրորդ սպառնալից հրամանն է ուղարկում հայերին` հիշեցնելով գաղթի ժամկետների մասին: Սակայն արդեն մուսալեռցի դարձած հայերը մնում են անդրդվելի, և օգոստոսի 2-ին երեք հայկական գյուղի ամբողջ բնակչությունը լեռան վրա պատրաստվում էր դիմադրության: Ցավոք, Քեբուսիեի բնակչության մեծ մասը և հայկական մյուս երկու գյուղի մի հատվածը` մոտ 2000 հոգի, ընկնելով թուրքական իշխանության ծուղակը, բռնում է տարագրության ճամփան և Ցեղասպանության զոհ դառնում: Նշված գյուղերի մնացած ընտանիքները ևս միանում են Մուսա լեռան պաշտպաններին: Ընդհանուր առմամբ լեռը բարձրացածների թիվը մոտ 4300 հոգի էր: Հետագա օրերին լեռան երեք տարբեր շրջանում հայերը ճամբարներ են խփում, ձեռքի տակ եղած միջոցներով, օգտագործելով անտառանյութը, կացարաններ պատրաստում, ձևավորվում է 4 պաշտպանական դիրք: Լեռան պաշտպանությունը կազմակերպելու համար երեք հիմնական ճամբարում ընտրվում են տեղական խորհուրդներ, որոնք պատասխանատու էին ինքնապաշտպանության և ներքին կառավարման համար: Իսկ օգոստոսի 5-ին թուրքերը լեռը թողնելու և գաղթի հրամանին ենթարկվելու վերջնագիր են ուղարկում: Հայերը մոտ 500 կռվող ունեին՝ սահմանափակ թվով զենքով ու փամփուշտներով, զինված էին հիմնականում մոտ 200-250 հին որսորդական հրացաններով, 100-130 լավ որակի հունական «կրա» հրացաններով և մի քանի «մաուզերներով»: Օգոստոսի 7-ին, երբ բոլոր ճամբարների ներկայացուցիչները Թաթարալանկ կոչվող վայրում ընդհանուր ժողով էին հրավիրել` ընտրելու միասնական ղեկավարման մարմին, թշնամին մոտ 200 զինվորով սկսում է իր առաջին հարձակումը հայկական դիրքերից մեկի վրա: Ժողովն իսկույն ընդհատում է նիստը և դիմադրություն կազմակերպում` մոտ 20 մարտիկ անմիջապես ուղարկելով գրոված դիրքը: Իր արագ և անկորուստ հաղթանակի վրա վստահ` թշնամին փորձում է ճակատային մեկ գրոհով ընկճել հայերին, սակայն հանդիպում է կազմակերպված լուրջ դիմադրության: Մոտ վեց ժամ տևած այս առաջին կռվից հետո թուրքերը, 5-6 զոհ տալով, արագ նահանջում են: Հայերը որևէ կորուստ չեն ունենում:
Մուսալեռցի մարտիկի հագուստ Առաջին հաղթանակը տոնելով` մուսալեռցիները հաջորդ երկու օրը զբաղված էին մարտական դիրքերն ամրապնդելու աշխատանքներով. 20-25 մ խորությամբ կտրվում են ծառերը` տեսադաշտը բացելու համար, փորվում խրամուղիներ, կառուցվում կենտրոնական զորանոցը: Կռվող ուժը ըստ դիրքերի կարևորության համապատասխան քանակով տեղաբաշխվում է առաջին գծում: 12-15 տարեկան պատանիներից ձևավորվում են սուրհանդակ խմբեր («թելեֆոնի տղաքը»)` դիրքերի և կենտրոնի միջև կապ պահպանելու համար: Հղումներով կարող եք կարդալ Մուսա լեռան պաշտպանության մասին հոդվածաշարի երկրորդ, երրորդ և չորրորդ մասերը: Սամսոն Հովհաննիսյան / PanARMENIAN.Net Ամենաընթերցվողը բաժնում Ինչպես միանալ ոլորտի առաջատար միջազգային ընկերությանը Ինչպես է աշխարհը լուծում օրգանների փոխպատվաստման խնդիրը Արևմուտքի սանկցիաները խփում են նաև ռուսական դեղարտադրությանը Մարտի 8-ին՝ սթափության լրացուցիչ չափաբաժին Բաժնի այլ նյութերը Հեպատիտի նոր ենթատեսակը տարածվում է երեխաների շրջանում Ինչ է այն ու ինչպես պայքարել` հայտնի չէ Հայրենիքը՝ հեծանիվի դիմաց Ինչ արժե պետությանը դավաճանելը Յոթ որդու Բավական քույրը Տարեկան քանի՞ աղջիկ չի ծնվում Հայաստանում | ԵԱՏՄ–ում ռոումինգի գնագոյացման կանոնները կընդունվեն մինչև 2024-ի վերջ Դեռևս մնում են բաց հարցեր Նախարար․ Աշակերտների թիվը դասարաններում կկրճատվի Միջին դպրոցում աշակերտների թիվն առավելագույնը կլինի 25, իսկ ավագ դպրոցում՝ 20 Եվրախորհրդի անվտանգության հարցերով կոմիտեի անդամները կայցելեն ՀՀ Նրանք կլինեն նաև Ադրբեջանում և Վրաստանում Սոլովյովի հեղինակային հաղորդումների հեռարձակումը ՀՀ–ում արգելափակվել է Այդ մասին հայտնել է ԲՏԱ փոխնախարարը |