Երկրի տիեզերական դարպասները

PanARMENIAN.Net - Ի՞նչ է իրենից ներկայացնելու Lunar Orbital Platform-Gateway-ը (այսուհետ՝ Gateway). եթե շատ կարճ, ապա այն լինելու է փոքր չափերի բնակելի ուղեծրային տիեզերակայան, որը, ի տարբերություն Միջազգային տիեզերակայանի, պտտվելու է ոչ թե Երկիր մոլորակի, այլ Լուսնի շուրջ: Եթե Gateway-ի ստեղծման ծրագիրը կյանքի կոչվի, ապա դա կլինի առաջին բնակելի ուղեծրային կայանը, որը գործունեություն է ծավալելու Երկրի ուղեծրից այն կողմ՝ խորը տիեզերքում: Հեռանկարում կայանն առանցքային նշանակություն է ունենալու դեպի Արեգակնային համակարգի այլ մարմիններ մարդկանց թռիչքների իրականացման համար:

Մի փոքր պատմություն

Լուսնային ուղեծրային կայանների անհրաժեշտությունը լրջորեն քննարկվել է դեռ 60-ականներին՝ ԽՍՀՄ-ում: Նախորդ դարի 60-ականները ամբիցիոզ ու թանկարժեք տիեզերական ծրագրերի իրականացման ժամանակներ էին, երբ առաջարկվում էին անգամ ավելի շատ գիտաֆանտաստիկ, քան այն ժամանակների տեխնոլոգիական հնարավորությունների համար իրատեսական ծրագրեր: Օրինակ, խորհրդային տիեզերագնաց Սերգեյ Կորոլյովն առաջարկում էր կառուցել նման կայան՝ միջմոլորակային տիեզերական համակարգերի սպասարկման համար:

1960-ականների վերջին ու 70-ականների սկզբին Արեգակնային համակարգի մարմինների յուրացումն ու դեպի հեռավոր մոլորակներ մարդկանց թռիչքները դիտարկվում էին որպես մի քանի տարվա խնդիր: Մարդկանց Լուսին իջեցնելուց ոգեշնչված՝ NASA-ն մշակում էր տիեզերքի յուրացման սեփական խոշորամասշտաբ ծրագիրը, որը ենթադրում էր Երկրից հեռու՝ տիեզերական տարածությունում ենթակառուցվածքների լայնամասշտաբ ցանցի կառուցում: Ավելի քան 70 տոննա կշռող բնակելի լուսնային ուղեծրային կայանը դիտարկվում էր, որպես դրա փոքր մաս: Այն պետք է իրականացներ Լուսնի մակերևույթի ավտոմատացված ենթակառուցվածքների կառավարումը, նաև ապահովեր տիեզերագնացների վայրէջքը բնական արբանյակի մակերևույթ ու նրանց վերադարձը:

Ժամանակները փոխվել են, ու ներկայում տիեզերական նախագծերին հավանություն են տալիս՝ ելնելով միայն դրանց պրակտիկ օգտակարությունից, տնտեսական նպատակահարմարությունից ու խնայողությունից:

Ինչո՞ւ է մեզ պետք բնակելի կայան Լուսնի ուղեծրին

Առաջին հերթին՝ փորձի պահպանման, զարգացման ու փոխանակման համար: Մարդկության պատմությունը ցույց է տալիս, որ գիտահետազոտական արդյունքն ու դրա կիրառումը a priori չեն մնում մարդկանց մոտ, դրանք անհրաժեշտ է պահպանել, զարգացնել ու փոխանցել: Օրինակ, գիտելիքը չփոխանցելու հետևանք էր այն, որ Հռոմեական կայսրության ուշ ժամանակահատվածում կորսվել էր ջրամատակարարման համակարգի՝ ակվեդուկների և այլ ինժեներական լուծումների կառուցման փորձը։ Սովորական պայմաններում գիտելիքի փոխանցման ֆունկցիան իրականացնում են դպրոցներն ու բուհերը, սակայն տիեզերքի հետազոտության ոլորտում հնարավորությունները շատ ավելի սահմանափակ են:

(Լուսանկար 1. Gateway կայանի ամբողջական պատկերը, որը ներառում է միջազգային գործընկերների մոդուլները։ NASA-ի պաշտոնական կայքից)։

Միջազգային տիեզերակայանի շահագործման 24 տարիների ընթացքում կուտակվել է տիեզերքում համագործակցության ահռելի փորձ, որը կարող է կորել նոր, ավելի բարդ ու հավակնոտ ծրագիր չիրականացնելու դեպքում: Լուսնային կայանը կարող է լինել այդ համագործակցության բնական շարունակությունը, որը թույլ կտա ոչ միայն պահպանել, այլև զարգացնել կուտակված փորձը: Gateway-ի առանցքային տարբերությունը Միջազգային տիեզերակայանից այն է, որ կայանը ծառայելու է առաջին հերթին որպես միջանկյալ հանգույց՝ դեպի Լուսնի մակերևույթ, իսկ հեռանկարում՝ նաև Մարս ու Արեգակնային համակարգի այլ մարմիններ մարդկանց թռիչքների համար: Մասնագետների ճնշող մեծամասնությունը համաձայն է, որ մարսյան թռիչքը այսօր չափազանց բարդ է ու թանկարժեք, ու այն պլանավորելու, տեխնիկական լուծումներ գտնելու, հնարավոր անկանխատեսելի հետևանքներին դիմակայելու համար անհրաժեշտ է միջանկյալ, «մինիմալիստական» լուծում: Լուսնային ուղեծրային կայանը կարող է դառնալ նման լուծումներից:

Դեպի հեռավոր տիեզերք թռիչքների համար ֆորպոստ ծառայելուց բացի, Gateway-ը գործելու է նաև որպես տիեզերական լաբորատորիա. անձնակազմը զբաղվելու է գիտական հետազոտություններով մոլորակագիտության, Երկրի ու Լուսնի դիտարկման, Արևի ֆիզիկայի, ինչպես նաև՝ մարդու առողջության վրա տիեզերական տարածությունում երկար ժամանակ մնալու ազդեցության ոլորտներում: Միջազգային տիեզերակայանում մարդիկ հիմնականում պաշտպանված են ճառագայթումից Երկրի մագնիսական դաշտի ու մթնոլորտի վերին շերտերի շնորհիվ, սակայն լուսնային կայանում այդ առավելությունները չկան: Անհրաժեշտ կլինի կիրառել ռադիացիոն պաշտպանության նոր մեթոդներ, որոնց ստեղծման փորձը հետագայում օգտակար կլինի դեպի Մարս երկարաժամկետ թռիչքների համար:

(Լուսանկար 2. Միջազգային տիեզերակայանի ու Gateway-ի չափերի համեմատությունը։ NASA-ի մասնագետների հեղինակած Gateway Program Status and Overview հոդվածից)։

Միաժամանակ, Gateway-ը կարևոր դեր է կատարելու մարդուն Լուսին վերադարձնելու՝ NASA-ի Artemis ծրագրում: Կայանը կծառայի որպես հարթակ՝ Լուսնի մարևույթ մարդկանց ու ռոբոտացված համակարգեր ուղարկելու ու վերադարձնելու համար:

Ի՞նչ է իրենից ներկայացնելու Gateway-ը

Ինչպես նշեցինք, լուսնային ուղեծրային կայանը պետք է լինի հնարավորինս փոքր, սակայն բնակելի տեխնիկական լուծում: Նախատեսվում է, որ սկզբնական շրջանում այն բաղկացած է լինելու երկու մասից՝ էլեկտրաշարժիչ մոդուլից (Power and Propulsion Element կամ PPE) ու բնակելի մոդուլից (Habitation and Logistics Outpost կամ HALO):

Էլեկտրաշարժիչ մոդուլը հիմնված է նախկինում մշակվող Asteroid Redirect Mission (ARM) արևային էներգիայով աշխատող ավտոմատացված տիեզերանավի վրա, որը մշակվում էր աստերոիդներից մոնոլիտ կտորներ պոկելու ու հետազոտման համար լուսնային ուղեծիր տեղափոխելու համար: Նախագծից հրաժարվելուց հետո NASA-ն պայմանագիր կնքեց Maxar Technologies ընկերության հետ՝ ARM-ի հիման վրա Gateway-ի էլեկտրաշարժիչ մոդուլի մշակման մասին: 8-ից 9 տոննա զանգված ունեցող մոդուլը համալրված է լինելու 6 կիլովատանոց արևային մարտկոցներով, այն ապահովելու է ամբողջ կայանի էլեկտրամատակարարումը, կապը և ուղեծրային դիրքի կառավարումը:

Բնակելի մոդուլը մշակելու է Northrop Grumman ընկերությունը՝ Cygnus տիեզերանավի բազայի վրա: Այս մոդուլում են բնակվելու տիեզերագնացները, այստեղից էլ իրականացվելու է ամբողջ կայանի կառավարումը, ստացված տվյալների վերլուծությունը, կապը և այլն: Մոդուլում են գտնվելու նաև կայանի կենսապահովման համակարգերը: Մոդուլը նախատեսված է չորս տիեզերագնացի համար, ովքեր ապրելու են այնտեղ 30 օր:

(Լուսանկար 3. PPE ու HALO մոդուլները՝ կցված վիճակում։ NASA-ի Flickr-ի էջից)։

Ժամանակի ընթացքում Gateway-ը կարող է ընդլայնվել նաև այլ մոդուլներով, որոնք ստեղծելու են նախագծի շրջանակներում ընդգրկված միջազգային գործընկերներն ու մասնավոր ընկերությունները: Օրինակ, Եվրոպական տիեզերական գործակալությունը պլանավորում է 2027թ-ին լուսնային ուղեծրային կայան ուղարկել ESPRIT մոդուլը, որը կներառի կայանի իոնային շարժիչներին անհրաժեշտ քսենոնի ու հիդրազինի լրացուցիչ հզորություններ, կապի լրացուցիչ միջոցներ ու հավելյալ շլյուզ գիտական բեռների համար: Եվրոպական տիեզերական գործակալությունը Ճապոնիայի հետ համատեղ նախատեսում է կառուցել նաև միջազգային բնակելի մոդուլ՝ միջազգային գործընկերների տիեզերագնացների աշխատանքի համար:

Ե՞րբ է կառուցվելու կայանը

Եթե ամեն ինչ տեղի ունենա պլանավորվածի համաձայն, առաջին երկու մոդուլները՝ PPE-ն և HALO-ն Լուսին կուղևորվեն 2024թ-ի նոյեմբերից ոչ շուտ: Թռիչքի համար կօգտագործվի SpaceX ընկերության Falcon Heavy գերծանր հրթիռը: Gateway-ը նաև առաջին ուղեծրային կայանն է, որը երկար ժամանակ կարող է աշխատել ավտոմատ ռեժիմում, այնպես որ առաջին տիեզերագնացները կայան կայցելեն 2025թ-ից ոչ շուտ՝ Artemis 3 առաքելության շրջանակներում: Gateway-ը կծառայի որպես միջանկյալ հարթակ՝ Լուսնի մակերևույթ տիեզերագնացների վայրէջքի համար: