ԱԴՐԲԵՋԱՆԸ ՀԱՎԱԿՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՈՒՆԻ ԵՐԵՎԱՆԻ ԵՎ ԶԱՆԳԵԶՈՒՐԻ ՆԿԱՏՄԱՄԲ
Ադրբեջանի խորհրդարանում քննարկվում է Հայաստանին տարածքային պահանջներ ներկայացնելու հարցը:
Օրերս Ադրբեջանի խորհրդարանի պատգամավորները քննարկեցին Քաղաքացիական համերաշխություն կուսակցության նախաձեռնությունը, որը ենթադրում է տարածքային պահանջատիրություն Հայաստանից: Օրենսդիրներին առաջարկվել է քննարկել Հայաստանի Սյունիքի մարզի տարածքների, ինչպես նաեւ Երեւանի նկատմամբ Ադրբեջանի սուվերենիտետի տարածման հարցը: Իսկ այս զառանցանքային գաղափարը ներկայացվել է բավականաչափ հետաքրքրական ձեւով: Պրովակացիայի նախաձեռնող, պատգամավոր Ֆազաիլ Իբրահիմլիի կարծիքով, միլի մեջլիսը «Զանգեզուրը Հայաստանին տալու եւ Երեւանը որպես մայրաքաղաք զիջելու մասին»` 1918 եւ 1920 թ.թ.-ին Ադրբեջանի ազգային խորհրդի որոշումները պետք է չեղյալ համարի :
Հատկանշական է, որ այս աբսուրդ առաջարկը քննարկվել է ամբողջ լրջությամբ: Ավելին, նիստը նախագահող, խորհրդարանի փոխխոսնակ Արիֆ Ռագիմզադեն համաձայնել է, որ անհրաժեշտ է մշակել որոշման կոնկրետ նախագիծը եւ միլի մեջլիսի ղեկավարությանը հանձնարարել է այս հարցն ընդգրկել հաջորդ նստաշրջանի օրակարգ: Եթե խորհրդարանական արձակուրդները չլինեին, Ռագիմզադեն դեմ չէր լինի Երեւանը միացնել Ադրբեջանին արդեն այս նստաշրջանում: Սակայն իր օրինական արձակուրդը սրա համար նա չհամարձակվեց վտանգի տակ դնել` կարեւոր նախաձեռնությունը հետաձգելով մինչեւ աշուն:
Հարցի պատմությունն իսկապես խիստ հետաքրքրական է: 1918 թ.-ի մայիսի 29-ին, այսինքն Ադրբեջանի անկախության հայտարարման հաջորդ օրը, երիտասարդ պետության խորհրդարանն ընդունեց մի փաստաթուղթ, որում նշված էր, որ Ադրբեջանը հարեւան երկրից որեւէ տարածքային պահանջ չունի: Ազգային ժողովի որոշման մեջ նշված էր, որ Ադրբեջանը ճանաչում է հարեւան երկրի իրավունքները Արարատյան դաշտավայրի նկատմամբ: Երկու տարի անց արդեն խորհրդային Ադրբեջանի կոմունիստական կուսակցության գլխավոր կոմիտեն որոշում ընդունեց ճանաչելու Հայաստանի ինքնավարությունը Զանգեզուրի նկատմամբ (այժմյան Սյունիքի մարզը): Իսկ արդեն կես տարի անց Խորհրդային Ադրբեջանի ղեկավար Նարիման Նարիմանովը հրաժարվեց Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ պահանջներ ներկայացնելուց: Այնուհետեւ, Մոսկվայից ստացված ազդակները ստիպեցին նրան հրաժարվել վերջին որոշումից, եւ շուտով Բաքուն կրկին սկսեց վերահսկողություն պահանջել Ղարաբաղի նկատմամբ:
Այժմ հարեւանները զղջում են, որ չեն հրաժարվել նաեւ առաջին երկու որոշումներից էլ: Նրանց համոզմամբ, 1918 եւ 1920 թ.թ.-ին ընդունված որոշումները «ազատ կամքի դրսեւորումներ էին», որը հայերը չգնահատեցին: Իբրեւ թե, այդ պատճառով էլ նրանք իրավունք ունեն հրաժարվել իրենց իսկ որոշումից: Այսինքն, պետք է ենթադրել, որ այս գաղափարի նախաձեռնողները մտադիր են Երեւանը միացնել Ադրբեջանին: Հետաքրքրական է: Իսկ ի՞նչ կլիներ, եթե անցյալ դարասկզբին ադրբեջանցիները որոշում ընդունեին ճանաչել Իսպանիայի ինքնիշխանությունը Կատալոնիայի նկատմամբ կամ Իտալիայինը` Սիցիլիայի: Այդ որոշումներից հրաժարվելը կնշանակեր արդյո՞ք այն, որ Կատալոնիան կամ Սիցիլիան ադրբեջանական հողեր են..
«Ես այս հարցը բարձրացրել եմ, որպեսզի ուղղեմ Ադրբեջանի պատմական սխալը»,- հայտարարել է պատգամավոր Ֆ. Իբրահիմլին,-«Այժմ աշխարհում բոլորը կիմանան, որ նույնիսկ Հայաստանի մայրաքաղաքը գտնվում է Ադրբեջանի տարածքում»: Տարօրինակ տրամաբանություն է: Իրականում, կարծում ենք, որ այժմ ամբողջ աշխարհում բոլորը կիմանան, թե ինչ է իրենից ներկայացնում Ադրբեջանի քաղաքականության ագրեսիվ էությունը, որի չի բավարարվում Ղարաբաղի պահանջով, առաջ է շարժվում դեպի Հայաստանի մայրաքաղաքը: Միջազգային հանրությունը պարտավոր է համապատասխան գնահատական տալ Բաքվի տիրակալների մեծացող ախորժակին:
Հարցի պատմությունն իսկապես խիստ հետաքրքրական է: 1918 թ.-ի մայիսի 29-ին, այսինքն Ադրբեջանի անկախության հայտարարման հաջորդ օրը, երիտասարդ պետության խորհրդարանն ընդունեց մի փաստաթուղթ, որում նշված էր, որ Ադրբեջանը հարեւան երկրից որեւէ տարածքային պահանջ չունի: Ազգային ժողովի որոշման մեջ նշված էր, որ Ադրբեջանը ճանաչում է հարեւան երկրի իրավունքները Արարատյան դաշտավայրի նկատմամբ: Երկու տարի անց արդեն խորհրդային Ադրբեջանի կոմունիստական կուսակցության գլխավոր կոմիտեն որոշում ընդունեց ճանաչելու Հայաստանի ինքնավարությունը Զանգեզուրի նկատմամբ (այժմյան Սյունիքի մարզը): Իսկ արդեն կես տարի անց Խորհրդային Ադրբեջանի ղեկավար Նարիման Նարիմանովը հրաժարվեց Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ պահանջներ ներկայացնելուց: Այնուհետեւ, Մոսկվայից ստացված ազդակները ստիպեցին նրան հրաժարվել վերջին որոշումից, եւ շուտով Բաքուն կրկին սկսեց վերահսկողություն պահանջել Ղարաբաղի նկատմամբ:
Այժմ հարեւանները զղջում են, որ չեն հրաժարվել նաեւ առաջին երկու որոշումներից էլ: Նրանց համոզմամբ, 1918 եւ 1920 թ.թ.-ին ընդունված որոշումները «ազատ կամքի դրսեւորումներ էին», որը հայերը չգնահատեցին: Իբրեւ թե, այդ պատճառով էլ նրանք իրավունք ունեն հրաժարվել իրենց իսկ որոշումից: Այսինքն, պետք է ենթադրել, որ այս գաղափարի նախաձեռնողները մտադիր են Երեւանը միացնել Ադրբեջանին: Հետաքրքրական է: Իսկ ի՞նչ կլիներ, եթե անցյալ դարասկզբին ադրբեջանցիները որոշում ընդունեին ճանաչել Իսպանիայի ինքնիշխանությունը Կատալոնիայի նկատմամբ կամ Իտալիայինը` Սիցիլիայի: Այդ որոշումներից հրաժարվելը կնշանակեր արդյո՞ք այն, որ Կատալոնիան կամ Սիցիլիան ադրբեջանական հողեր են..
«Ես այս հարցը բարձրացրել եմ, որպեսզի ուղղեմ Ադրբեջանի պատմական սխալը»,- հայտարարել է պատգամավոր Ֆ. Իբրահիմլին,-«Այժմ աշխարհում բոլորը կիմանան, որ նույնիսկ Հայաստանի մայրաքաղաքը գտնվում է Ադրբեջանի տարածքում»: Տարօրինակ տրամաբանություն է: Իրականում, կարծում ենք, որ այժմ ամբողջ աշխարհում բոլորը կիմանան, թե ինչ է իրենից ներկայացնում Ադրբեջանի քաղաքականության ագրեսիվ էությունը, որի չի բավարարվում Ղարաբաղի պահանջով, առաջ է շարժվում դեպի Հայաստանի մայրաքաղաքը: Միջազգային հանրությունը պարտավոր է համապատասխան գնահատական տալ Բաքվի տիրակալների մեծացող ախորժակին:
