Ապրիլի 2–ն աուտիզմի իրազեկման միջազգային օրն է. Հայաստանում 1000-ից ավել երեխա աուտիզմ ունի։

Աուտիզմը համարվում է հաղորդակցման, սոցիալական փոխազդեցության, ադապտացման վարքի և խոսքի զարգացման լուրջ խանգարում, որը սկսում է դրսևորվել դեռևս մինչև երեխայի երրորդ տարեդարձը: Այս խանգարումը համարվում է 20-րդ դարի քիչ ուսումնասիրված հիվանդություններից մեկը, հայտնում է ԵՊԲՀ «Հերացի» ազգային գիտահետազոտական կենտրոնը։

1980-ական թվականներից ի վեր աուտիզմի դեպքերի կտրուկ աճը, ամենայն հավանականությամբ, պայմանավորված է ախտորոշման մեթոդների փոփոխությամբ։ Սովորաբար խանգարումը նկատվում է ծնողների կողմից երեխայի կյանքի առաջին երկու տարիներին։ Աուտիզմը դեռ չունի վերջնական բուժում։ Քչերն են, որ մինչև մեծահասակ դառնալը ձեռք են բերել ինքնուրույնություն, սակայն նրանց շարքում կան հաջողության հասածներ։ Շատերը կարծում են, որ աուտիզմը հիվանդություն չէ, այլ ուղեղի յուրահատուկ վիճակ։

Աշխարհում և Հայաստանում աուտիզմի տարածվածությունը կտրուկ աճել է։ Միջազգային տվյալներով՝ այժմ աուտիզմի դեպքերը կազմում են 125 մարդ 10,000-ի հաշվով, մինչդեռ 1999 թվականին այդ ցուցանիշը եղել է ընդամենը 6-7։

Աուտիզմով մարդկանց թիվը համաշխարհային մակարդակով աճել է մոտ 10-15 անգամ։ Այս աճին նպաստել է նաև ախտորոշման մեթոդների կատարելագործումը։ Միացյալ Նահանգներում արդեն խոսվում է աուտիզմի համաճարակի մասին։

Աուտիզմ ունեցող երեխաների թիվը մեծ է համաշխարհային մասշտաբով՝ միջինում ամեն 100 երեխաներից մեկի մոտ ախտորոշվում է այս խանգարումը։ Այս իրողությունը առաջ է բերում լուրջ ֆինանսական բեռ ընտանիքների համար, հատկապես զարգացող երկրներում, որտեղ առողջապահական ռեսուրսները սահմանափակ են։

Հայաստանում ավելի քան 1000 երեխա ախտորոշվել է աուտիզմով, իսկ գլոբալ մակարդակով այս խանգարումը գրանցվում է յուրաքանչյուր 88-րդ մարդու մոտ՝ նկատվելով տղաների մոտ մոտ 4 անգամ ավելի հաճախ։

ՀՀ առողջապահության նախարարության 2024 թվականի տվյալներով՝ վերջին 20 տարիներին շատ երկրներում, ներառյալ Հայաստանը, աուտիզմի սպեկտրի խանգարումների ցուցանիշները աճել են։

Վերջին երեք տարիների ընթացքում առաջին անգամ հաստատված աուտիզմի դեպքերը Հայաստանում ունեցել են հետևյալ բաշխումը՝

• 2022 - 423 դեպք,
• 2023 - 449 դեպք,
• 2024 թվականի մարտի 29-ի դրությամբ՝ 130 դեպք։

Մեր երկրում աուտիզմով և ատիպիկ աուտիզմով ապրող երեխաների վիճակագրությունն այսպիսին է՝ 2020 թվականի տվյալներով հաշվառվել է 735 երեխա՝ այդ թվում 614 տղա և 121 աղջիկ։ 2021 թվականին մանկական և ատիպիկ աուտիզմի ախտորոշմամբ երեխաների թիվը կազմել է 843։

Գիտական ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ աուտիզմի զարգացմանը նպաստում են տարբեր գործոններ՝ գենետիկ բնույթի և շրջակա միջավայրի ազդեցությամբ, որոնք ազդում են ուղեղի զարգացման ամենավաղ փուլերի վրա։

Աուտիզմի իրազեկման միջազգային օրը սահմանվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր համաժողովի կողմից 2007 թվականի դեկտեմբերի 18-ին։

ՄԱԿ-ի Գլխավոր համաժողովի բանաձևում կոչ է արվել կիրառել բոլոր հնարավոր միջոցները՝ հանրությանը և հատկապես աուտիզմ ունեցող երեխաների ծնողներին իրազեկելու նպատակով։ Համաշխարհային մակարդակով արձանագրվել է, որ մոտ 80 տոկոս աուտիզմով մեծահասակներ չեն աշխատում։ Միևնույն ժամանակ, նման խանգարումներ ունեցող մարդիկ կարող են ունենալ բարձր կարողություններ, տրամաբանական մտածողություն և մանրուքներին կենտրոնանալու ունակություն, որոնք պահանջված են աշխատանքի բնագավառում։ Սակայն ներկայումս մասնագիտական կրթության պակասը խոչընդոտում է նրանց աշխատանքի ներգրավմանը։

Աուտիզմով մարդկանց ունակություններն ու պահանջները տարբեր են, և ժամանակի ընթացքում դրանք կարող են փոփոխվել։ Որոշ մարդիկ կարողացել են ապրել ինքնուրույն, մինչդեռ մյուսները շարունակում են պահանջել ամբողջական խնամք և աջակցություն ամբողջ կյանքի ընթացքում։