Դեպի պատերազմ.Ինձնից առաջ քույրս և հայրս էին ռազմաճակատ գնացել

Ծնվել եմ Սյունիքի մարզի Գորիսի շրջանի Քարահունջ գյուղում: Պատերազմը որ սկսվեց, սկզբում հորս տարան ռազմաճակատ, հետո քրոջս: Քույրս Բաքվում ռազմական կրթություն էր ստացել: Ես Գորիսի մանկավարժական տեխնիկումի 3-րդ կուրսում էի սովորում, որ կանչեցին Կապան: 1943 թիվն էր: Գրոզնիից փոխգնդապետ Աուբակիրովն էր եկել, քննություն էր վերցնում: 10-ից 3-ին ընտրեց, ինձ էլ ու հետը Նախիջևանով տարավ Գրոզնի: Փետրվարի 23-ին զինվորական երդում տվեցինք: Առաջին մարտը Ռոստովի պաշտպանության համար էր:

Ռազմաճակատում. Հետո պարզվեց, որ այդ օրը թռել է 350 ռմբակոծիչ և 90 կործանիչ

1943թ. մայիս-հունիս-հուլիս ամիսներին մեր դիվիզիան տեղաբաշխված էր Բատայսկ-Ռոստով երկաթգծի 12-րդ կմ երկարությամբ: Երկաթգիծն անցնում էր Դոն գետի և դրա մի քանի վտակների վրայով: Լավ հիշում եմ, որ հունիս ամիսն էր, պայծառ, արևոտ օր: Ամբողջ մարտական ջոկատը նստած էր անմիջապես հրանոթի պլատֆորմի վրա: Մոտ 3 ամիս, օրը 24 ժամ տագնապ էր հայտարարված, մարտական պատրաստություն էր, քնել թույլատրվում էր միայն հագուստով ու հենց այդ պլատֆորմի վրա:

Այդպես նստած էինք, մեկ էլ հանկած նկատեցինք, որ իրար հետևից Նախիջևանի կողմից խումբ-խումբ գալիս են «Յունկերս 87» և «Յունկերս 88» ռմբակոծիչներ, որոնց ուղեկցում էին «Մեսսերշմիտտ» կործանիչներ: Հետո պարզվեց, որ այդ օրը թռել է 350 ռմբակոծիչ և 90 կործանիչ: Սրանք նպատակ ունեին շարքից հանել երկաթուղին, Դոնի և վտակների վրայի բոլոր կամուրջները:

Այդ շրջանում Կուրսկ-Օրյոլ-Բելգորոդ ռազմաճակատի ամբողջ մատակարարումը գնում էր Ռոստովի կողմից: Մեր զորքը պատրաստվում էր կասեցնել ֆաշիստական Գերմանիայի հարձակումը և անցնել հակահարձակման: Երկաթգծի ամբողջ երկարությամբ` Բատայսկ քաղաքից մինչև Ռոստով, մեզնից բացի կային շատ այլ զենիթային զորամիավորումներ:

Ուժեղ մենամարտ սկսվեց: Օդ բարձրացան նաև մեր «Ի-16» կործանիչները: Գերմանացիներն այդպես էլ չկարողացան գոնե մի կամուրջ շարքից հանել: Ստիպված ռումբերը թափում էին Ռոստով քաղաքից հեռու, որտեղ Դոն գետը ունի լայն տարածում, և հեռանում էին: Բայց Բատայսկի մոտ տեղակայված մեր զորամասերից մեկի մի ամբողջ վաշտ ոչնչացրեցին: Շատ զոհեր կային:

Այդ օրը մեր զորամասը, միասին հաշված, 7 ռմբակոծիչ և կործանիչ խփեց, որից մեկը մեր մարտական ջոկատը, մեր հրանոթը, որի նշանառուն ես եմ եղել:

1944թ. մասնակցել եմ Ուկրաինայի ազատագրմանը, 1860 առանձին հրետանային գնդում, հրետանու հրամանատարի պաշտոնով: 1-ին ուկրաինական ռազմաճակատի կազմում մասնակցել եմ մի շարք ուկրաինական քաղաքների ազատագրմանը` Ռովնո, Լուցկ, Դուբնո, Լվով, իսկ 1944 թ. վերջին` Լեհական Պերեմշլ, Տարնոբժեկ քաղաքները, հետո շարժվեցինք Վիսլա գետի ուղղությամբ դեպի Սանդոմիր քաղաք:

Հիշողություններ ռազմադաշտից. Քիչ չէ մահը մեր գլխին էր կախված, թուրքն էլ մեր ընտանիքին ու հայրենիքին էր սպառնում

Ստալինգրադի հաղթանակի մասին լուրն ամենաանսահման ուրախությունն էր: Գերմանացիները փորձում էին կռիվն արդեն Անդրկովկասի ուղղությամբ տեղափոխել: Թուրքիայի զինված ուժերը արդեն պատրաստ սպասում էին Գերմանիայի հաջողությանը, որ մարտի անցնեն ու ամբողջ հայ ժողովրդին բնաջնջեն: Պատկերացնո՞ւմ եք մեր վիճակը: Քիչ չէ մահը մեր գլխին էր ամեն օր կախված, թուրքն էլ մեր ընտանիքին ու հայրենիքին էր սպառնում: Ու այդպիսի լուր: Ամենահրաշալի օրն էր:

Մահվան եզրին. Լուսարձակների ու կրակոցների, ռումբերի պայթյունների միջով գաղտնի առաջադրանքը կատարեցինք

1945թ. մասնակցել եմ Վիսլա Սանդոմիրյան օպերացիային: Դաժան կռիվներ էին: Շատ էր պատահում, որ հրամանատարության կարգադրությամբ հրանոթը տեղափոխում էինք մի դիրքից մյուսը հենց կռվի պահին, խրամատավորվում և հրետանային մարտ տալիս: Այսպիսի մարտերը շատ են եղել հատկապես Նեյս քաղաքի շրջակայքում: Հրանոթները հանում էինք խրամատներից և ուղիղ նշանակետով կրակ բացում հակառակորդի կրակակետերի վրա:

Մի եկեղեցի կար մեր դիմաց, մոտ 1 կմ հեռավորության վրա: Այդտեղից գերմանացիները ուժեղ գնդացրային կրակ էին վարում մեր դեմ` կանխելով առաջխաղացումը: Մեր զորքի աջ և ձախ թևերը անցել էին հարձակման, իսկ կենտրոնում, որտեղ նաև իմ հրանոթն էր, դիմադրությունն ուժեղ էր, չկարողացավ ճեղքել և մեր առաջխաղացումը կասեցվեց: Հրաման ստացվեց ոչնչացնել հակառակորդի բոլոր կրակային կետերը: Կարճ ժամանակում վերադասավորեցինք մեր հրանոթները, կրակը կենտրոնացրեցինք և լրիվ ոչնչացրեցինք հակառակորդին` ապահովելով մեր զորքի առաջխաղացումը դեպի Բրեսլաու:

Բայց դա հնարավոր չէր լինի, եթե ես և իմ ընկերներից մի քանիսը գիշերով, տասնյակ լուսարձակների ու կրակոցների, ռումբերի պայթյունների միջով գաղտնի առաջադրանքը չիրականացնեինք: Հենց այդ ժամանակ էլ ես մահից պրծա: Միայն բեկորային վերքեր էի ստացել:

Բայց մերոնցից մեկն ավելի ծանր վերք էր ստացել` ոտքերին: Ամբողջ գիշեր կրակի տակ մնաց` հնարավոր չէր օգնելը` մահվան հավասար էր: Անընդհատ գոռում էր` օգնեցե~ք, օգնեցե~ք. մինչև որ լուսաբացին մոտ էլ ձայն չհանեց:

Ես մոտ մեկ ամիս ապաքինվելուց հետո նորից վերադարձա ռազմաճակատ, մասնակցեցի թեժ մարտերի` Լեհաստանի ազատագրման համար: Հասա մինչև Գերմանիա:

Այդ օրը սրտներս մի անգամ էլ ճմլվեց: Մեր զոհված ընկերներից մեկի գրպանում սիրած աղջկա նամակը գտանք: Գրել էր` սպասում է, որ ողջ-առողջ գա, ամուսնանան, երեխաներ ունենան: Ես դեռ երեխա էի` սիրած աղջիկ չունեի, բայց շատ ազդվեցի:

Գերագույն հրամանատարության կողմից շատ շքանշանների եմ արժանացել` Կարմիր աստղ, Փառքի 3-րդ աստիճանի և ՀՄՊ 1-ին աստիճանի շքանշաններ և էլի շատերը:

Հաղթանակին սպասելիս. Առյուծ էին կտրում, աշխարհ էին ուզում գրավել, բայց որ գերի ընկան, ձայնները փորից դուրս չէր գալիս

Բրեսլաու քաղաքում էինք: Մայիսի 4-ին: Երկար, ծանր մարտից հետո գերմանացիները հանձնվեցին: Շարքերով գալիս էին` զենքը մի կողմ դնում, հեծանիվները, մեքենաները` ուրիշ: Առյուծ էին կտրում, աշխարհ էին ուզում գրավել, բայց որ գերի ընկան, ձայնները փորից դուրս չէր գալիս: Այսպես էլ հաղթեցինք:

Պատերազմից հետո. Կնոջս ծառայության ժամանակ եմ հանդիպել` ռուս աղջիկ էր` շատ գեղեցիկ

Հետպատերազմյան ծառայությունս 1946-1950թթ. անցել է Դնեպրոպետրովսկ քաղաքում: Այստեղ էլ հանդիպել եմ ապագա կնոջս: Ռուս աղջիկ էր` շատ գեղեցիկ: 3 երեխա ունեմ, 5 թոռ և 7 ծոռ: 1951թ. ընդունվել եմ ԵՊՀ երկրաբանական ֆակուլտետը և ավարտել գերազանցության դիպլոմով` ստանալով ինժեներ-երկրաբանի կոչում: 1956-1996թթ. աշխատել եմ Հայաստանի երկրաբանական վարչությունում`նախ Սիսիանի, ապա Մեղրիի արշավախմբում: Գիտությունների թեկնածու եմ: 2000թ. թոշակի եմ անցել: Հիմա Արաբկիր համայնքի պատերազմի, աշխատանքի, ԶՈւ և իրավապահ մարմինների վետերանների խորհրդի նախագահն եմ: